Q&A

• Prestiż na arenie międzynarodowej;
• Gwarancja wyjątkowej wartości miejsca zwiększająca jego popularność jako atrakcji turystycznej, co z kolei przekłada się na większe wpływy do budżetu lokalnych samorządów oraz ożywienie biznesu;
• Międzynarodowa uwaga, szczególnie w kontekście ochrony i odpowiedniego zarządzania Dobrem;
• Ułatwiony dostęp do wiedzy eksperckiej oraz międzynarodowych projektów;
• Ułatwienie współpracy i tworzenia partnerstw między rządem, lokalnymi samorządami, organizacjami pozarządowym i sektorem prywatnym dla wypracowania właściwych metod zarządzania i osiągnięcia celów ochrony;
• W przypadku zagrożenia Dobra możliwość uzyskania przez Państwa – Strony środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na jego ochronę i konserwację;
• W przypadku wojny ochrona w ramach Konwencji Genewskiej przed zniszczeniem i niewłaściwym wykorzystaniem.

Zmiany kryteriów wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO może dokonać wyłącznie Komitet Światowego Dziedzictwa, po przeanalizowaniu wniosku Państwa – Strony (w przypadku wpisów transgranicznych wniosek musi zostać złożony w porozumieniu wszystkich Państw – Stron). Wniosek o zmianę kryteriów wpisu musi być szczegółowo uzasadniony. Przesłankami do zmian kryteriów mogą być m.in. nowe odkrycia naukowe dotyczące Dobra.

Dobro może zostać wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu, gdy zagrożone jest przez poważne i konkretne niebezpieczeństwo oraz konieczne jest podjęcie poważnych działań dla ochrony i zachowania Dobra. W przypadku dóbr przyrodniczych może to być:

zagrożenie potwierdzone polegające na:
1) znaczącym zmniejszeniu populacji zagrożonych gatunków lub innych gatunków o wyjątkowej uniwersalnej wartości, zarówno w efekcie czynników naturalnych, jak i na skutek działalności człowieka;
2) znacznym pogorszeniu walorów estetycznych lub wartości naukowej dobra w wyniku działalności człowieka;
3) działalności człowieka na obrzeżach lub w strefie wpływu zagrażającej integralności Dobra;

zagrożenie potencjalne polegające na:
1) zmianach w statusie prawnym chronionego obszaru;
2) planowanych projektach osadnictwa lub rozwoju na terenie Dobra;
3) wybuchu lub zagrożeniu konfliktem zbrojnym;
4) braku, nieadekwatności, lub niepełnym wdrożeniu planu lub systemu zarządzania;
5) niebezpiecznym wpływie czynników klimatycznych, geologicznych lub innych czynników środowiskowych.

Wyjątkowa uniwersalna wartość to znaczenie przyrodnicze Dobra, które jest na tyle wyjątkowe, że przekracza granice państwowe oraz ma powszechne znaczenie dla obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości, z czego wynika konieczność nieustannej jego ochrony przez całą międzynarodową społeczność.
Dobro posiada wyjątkową uniwersalną wartość gdy:
1) spełnia jedno lub więcej kryteriów wpisu;
2) spełnia warunek integralności;
3) ochrona i zarządzanie gwarantuje utrzymanie kryteriów i integralności z momentu wpisu.
Opracowywana przez Państwo – Stronę Deklaracja Wyjątkowej Uniwersalnej Wartości ma kluczowe odniesienie dla przyszłej ochrony i zarządzania Dobrem. Deklarację dla każdego Dobra przyjmuje Komitet Światowego Dziedzictwa i tylko Komitet może przyjąć decyzję o jej zmianie.

Dobro Światowego Dziedzictwa „Puszcza Białowieska” administrowane jest przez trzy jednostki. Białoruska część Dobra w całości administrowana jest przez Park Narodowy „Puszcza Białowieska”. Polska część Dobra zarządzana jest przez Białowieski Park Narodowy (BPN) oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych zarządza obszarem położonym poza granicami BPN. Cały obszar polskiej części Puszczy poza granicami Parku tworzy Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza Białowieska”, na który składają się nadleśnictwa Białowieża, Browsk i Hajnówka.

Podstawowe założenia Planu Zarządzania zostały wskazane w dokumencie renominacyjnym, natomiast wyciąg został zawarty w raporcie otwarcia.
Założenia do opracowania Planu zostały opisane także w dokumencie Metodyka.

W ramach prac nad dokumentem zorganizowaliśmy kilkadziesiąt spotkań, zarówno stacjonarnych, jak i online, z przedstawicielami różnych grup interesariuszy. Dzięki temu udało się uzyskać pełniejszy obraz oczekiwań i potrzeb wszystkich stron. W toku prac okazało się, że postulaty zgłaszane przez różnorodne grupy interesariuszy, niejednokrotnie były ze sobą sprzeczne w zakresie omawianych kwestii, w tym strefowania. Zdarzało się również, że stały  one w sprzeczności z nadrzędnymi zasadami określonymi przez UNESCO oraz wymogami wynikającymi z wcześniejszych zobowiązań przyjętych przez Polskę. Z tego względu nie każdy zgłaszany postulat jesteśmy w stanie uwzględnić w opracowywanym dokumencie.  Uważamy jednak, że najważniejszy jest dialog ze wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz poszukiwanie rozwiązań dopuszczalnych pod względem formalnym i możliwie szeroko akceptowanych.

Prace nad wnioskiem renominacyjnym prowadzone były wspólnie przez partnerów z Polski i Białorusi. Międzynarodowy charakter prac wymagał uzgodnienia języka, w jakim partnerzy się porozumiewali. Z uwagi na fakt, że wniosek musiał zostać przedstawiony w jednym z przyjętych języków UNESCO partnerzy wspólnie zdecydowali, że będą pracować w języku angielskim. W tym też języku przygotowane zostały dokumenty renominacyjne. Tłumaczenie wszelkich dokumentów UNESCO wymaga uzgodnień ze Światowym Komitetem UNESCO, co nie leży w kompetencjach zespołu projektowego.

Wiedza i doświadczenie osób spoza zespołu są dla nas bardzo cenne, dlatego prosimy o kontakt na adres: puszcza@ios.edu.pl w celu nawiązania współpracy.

Puszcza Ladzka w znakomitej większości znajduje się w granicach Dobra Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska, dlatego też przygotowywany Plan Zarządzania będzie obejmował ten obszar.

Zmiana przyjętego Planu Zarządzania jest możliwa, jednak będzie wymagać szczegółowego uzasadnienia proponowanych zmian. Będzie też podlegać takim samym procedurom, jak tworzony Plan Zarządzania.

Potrzebę opracowania nowej wersji strefowania zgłaszało wiele grup interesariuszy. Zwracano uwagę na takie kwestie, jak: zbyt duża wielkość strefy 4, konieczność wzmocnienia ochrony Wyjątkowej Uniwersalnej Wartości Obiektu, potrzeba wdrożenia działań ochrony czynnej w celu przyspieszenia procesów unaturalniających lasy oraz ochrony zagrożonych i/lub ginących siedlisk i gatunków. Wskazywano także na skomplikowany i trudny do identyfikacji w terenie przebieg granic stref, w szczególności 3 i 4, jak również nadmierną fragmentację i przestrzenną izolację obszarów objętych ochroną bierną.
Część środowisk zwracała uwagę na rozbieżności między opisem stref a ich odwzorowaniem kartograficznym. Podnoszono również kwestię braku akceptacji społecznej dla obecnie obowiązującego strefowania oraz postulowano umożliwienie tradycyjnego korzystania z Puszczy. Wszystkie przytoczone powyżej postulaty, jak również szereg innych, jednoznacznie wskazują na potrzebę opracowania korekty strefowania. Wskazówki dot. pożądanych kierunków tych zmian w wielu dokumentach formułuje również UNESCO, m.in. w Raporcie z Misji, która miała miejsce w 2024 roku.  

Martwe drzewa pełnią niezwykle ważną rolę w ekosystemie Puszczy Białowieskiej. Stabilność zasobów martwego drewna eksperci wskazują jako jedną z najważniejszych cech integralności Puszczy Białowieskiej obok takich elementów, jak: obecność naturalnych lasów, różnorodność wiekowa drzew, czy obecność bardzo starych drzew. Wspólnie tworzą one unikalny ekosystem o wyjątkowej wartości dla ochrony przyrody. Martwe drzewa stanowią cenne siedlisko dla bardzo wielu organizmów, w tym grzybów, owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Rozkład drzew jest naturalnym elementem obiegu materii. Dzięki temu procesowi do gleby trafiają cenne składniki odżywcze, które wykorzystywane są przez rośliny. Martwe drzewa leżące w obrębie zagłębień mogą również opóźniać spływ powierzchniowy wpływając pozytywnie na lokalne warunki hydrologiczne.

Wśród form ochrony ustanowionych na terenie Puszczy Białowieskiej należy wymienić:

• Białowieski Park Narodowy;
• Rezerwaty przyrody:
  • Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej,
  • Siemianówka,
  • Gnilec,
  • Dolina Waliczówki,
  • Dębowy Grąd,
  • Głęboki Kąt,
  • Lipiny w Puszczy Białowieskiej,
  • Szczekotowo,
  • Sitki,
  • Pogorzelce,
  • Nieznanowo,
  • Michnówka,
  • Wysokie Bagno,
  • Kozłowe Borki,
  • Podolany,
  • Berezowo,
  • Podcerkwa,
  • Przewłoka,
  • Rezerwat Krajobrazowy Władysława Szafera,
  • Starzyna,
  • Olszanka,
  • Myśliszcze;
• Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Białowieska”;
• Obszary Natura 2000:
  • PLC200004 Puszcza Białowieska,
  • PLH200010 Ostoja w Dolinie Górnej Narwi,
  • PLB200007 Dolina Górnej Narwi,
  • PLH200019 Jelonka;
• Ochronę gatunkową
  • 5 gatunków ptaków (orlik krzykliwy Clanga pomarina, bielik Haliaeetus albicilla, bocian czarny Ciconia nigra, włochatka Aegolius funereus, sóweczka Glaucidium passerinum);
  • 1 gatunek porostu (granicznik płucnik Lobaria pulmonaria);
• Rezerwat Biosfery Białowieski Park Narodowy;
• Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza Białowieska”.

Szczegółowe informacje na ich temat można odnaleźć m.in. w publikacjach RDOŚ w Białymstoku oraz GDOŚ.

Interesariusze odgrywają kluczową rolę w procesie opracowywania Planu zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska, ponieważ ich zaangażowanie pozwala na uwzględnienie różnych perspektyw, potrzeb i oczekiwań związanych z ochroną tego unikalnego ekosystemu. Aktywny udział interesariuszy sprawia, że Plan zarządzania… staje się bardziej kompleksowy, realistyczny i akceptowalny dla różnych grup społecznych, co zwiększa jego efektywność i szanse na skuteczne wdrożenie.

Dotychczas w toku prac nad Planem zorganizowano trzydzieści spotkań z interesariuszami, w tym od 2024 roku, w ramach II etapu projektu, odbyło się w sumie dziewięć spotkań (stacjonarnych w Białowieży oraz w trybie online), w których łącznie wzięło udział 310 osób.

Zupełna likwidacja strefy 4 nie jest możliwa. Wynika to z faktu, iż w granicach Obiektu znajdują się obszary wymagające czynnych działań ochronnych, takich jak na przykład okresowe wykaszanie niektórych łąk w celu zapewnienia warunków odpowiednich dla funkcjonowania żyjących tam gatunków, a więc w celu utrzymania różnorodności biologicznej. Zdaniem Glenna Plumba, uczestnika Misji UNESCO/IUCN z 2024 roku oraz eksperta IUCN, całkowite zniesienie strefy 4 stanowiłoby znaczące odstępstwo od dokumentu nominacyjnego z 2012 roku, a Polska musiałaby formalnie skonsultować się z Centrum Światowego Dziedzictwa oraz IUCN i wykazać w jaki sposób taka propozycja przyczyniłaby się do utrzymania lub poprawy stanu środowiska w odniesieniu do kryteriów wpisu Obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa.

Puszcza Białowieska jest obszarem wyjątkowym w skali świata. Jej Wyjątkową Uniwersalną Wartość powinniśmy chronić. Jednocześnie jest to obszar, z którego w sposób rozważny i odpowiedzialny możemy i powinniśmy korzystać mając jednocześnie na uwadze przyjęte zasady. Dotyczy to zarówno mieszkańców, jak i turystów. Zasadnicze ograniczenia w dostępie publicznym dotyczą jedynie strefy ochrony ścisłej (nieco ponad 10% Obiektu). Wejście na ten teren możliwe jest jedynie z przewodnikiem. Pewne ograniczenia odnoszą się również do strefy 2 i 3 Obiektu, ale są one związane z rezerwatami oraz obszarami ochrony cennych gatunków. Co istotne dla wielu osób, w strefach 2-4 poza przebywaniem w celach rekreacyjnych, dozwolone jest również zbieranie grzybów i jagód.

Jest to dozwolone niemal w całej Puszczy Białowieskiej. Wyjątek stanowi jedynie strefa ochrony ścisłej, a więc obszar obejmujący nieco ponad 10% powierzchni Obiektu UNESCO.