W grudniu kończy się międzynarodowy projekt „Clear Waters from Pharmaceuticals-2 (Czyste wody bez farmaceutyków-2)”. W ramach projektu naukowcy z niemal wszystkich krajów nadbałtyckich przeprowadzili badania mające na celu określenie, które składniki aktywne zawarte w farmaceutykach, a także ich metabolity, najbardziej zanieczyszczają Morze Bałtyckie. Oznaczono stężenia ponad 70 składników aktywnych w farmaceutykach. W celu podniesienia świadomości społecznej w zakresie występowania problemu zanieczyszczenia środowiska substancjami zawartymi w farmaceutykach w ramach projektu wyprodukowano film edukacyjny (link poniżej).
Żaden lek nie mógłby w pełni pełnić swojej funkcji bez substancji, które są specjalnie dobrane i zaprojektowane do działania na żywe komórki naszego organizmu. W trakcie terapii farmakologicznej substancje działające w naszym organizmie spełniają funkcję, do których zostały przeznaczone, jednak w momencie, gdy leki są uwalniane do środowiska, zaczynają działać na inne organizmy, nie stanowiące odbiorców docelowych, nie potrzebujących leczenia. Kiedy jeden gatunek zostaje poddany ekspozycji na taki czynnik, wpływa to na cały ekosystem, szczególnie niebezpieczeństwo wynika z faktu, że skutki i konsekwencje takiego oddziaływania są nieprzewidywalne.
Od jesieni 2017 roku, piętnaście różnych organizacji realizuje projekt „Czyste wody bez farmaceutyków” – Clear Waters from Pharmaceuticals (CWPharma) w siedmiu krajach europejskich – Danii, Estonii, Finlandii, Niemczech, Łotwie, Polsce i Szwecji – a dziewięć z tych organizacji bierze udział w realizacji kolejnego etapu projektu, tj. „Czyste wody bez farmaceutyków 2” – Clear Waters from Pharmaceuticals 2, oba wspierane przez EU Interreg Baltic Sea Region Programme.
W ramach wymienionych wyżej projektów, w latach 2017-2021 naukowcy w każdym z wymienionych krajów prowadzili badania mające na celu określenie, które substancje czynne zawarte w farmaceutykach, a także ich metabolity, wpływają na największe zanieczyszczenie w ekosystemie Morza Bałtyckiego.
W trakcie trwania projektu oznaczono stężenia dla ponad 70 substancji aktywnych. Mimo braku regulacji prawnych w Polsce prowadzi się coraz więcej badań nad zanieczyszczeniem środowiska przez farmaceutyki. Wśród substancji wykrywanych w środowisku znajdują się: antybiotyki, leki przeciwpadaczkowe, leki na astmę i alergię, hormony, niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, leki sercowo-naczyniowe i psychofarmaceutyki.
Próbki pobrano w obszarze dorzeczy: Vantaanjoki (Finlandia), Pärnu (Estonia), Lielupe i Daugava (Łotwa), Wisła (Polska), Vornova-Pina (Niemcy) i Motala (Szwecja).
Analizie poddano próbki z wód powierzchniowych, wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego, osadów oraz gleb nawożonych osadem ściekowym lub obornikiem. Przeanalizowano również emisje zanieczyszczeń z: komunalnych oczyszczalni ścieków (ścieki nieoczyszczone i oczyszczone), ścieków pochodzących ze szpitali i przemysłu farmaceutycznego, składowisk odpadów oraz hodowli ryb i zwierząt gospodarczych.
Przeprowadzono badanie 226 próbek, gdzie łącznie oznaczono 13 365 stężeń APIs (aktywnych składników farmaceutycznych, z ang. active pharmaceutical ingredients).
W Polsce świadomość społeczna dotycząca konieczności prawidłowego gospodarowania odpadami farmaceutycznymi jest niska. Najczęstszą przyczyną niewłaściwego utylizacji leków z gospodarstw domowych jest brak informacji o ich wpływie na środowisko oraz metod utylizacji bezpiecznych dla środowiska. Jedynie wybrane apteki są wyznaczone do odbioru nieużywanych lub przeterminowanych leków. Około 5-8 % polskiego społeczeństwa oddaje leki do aptek lub punktów zbioru odpadów niebezpiecznych. Z drugiej strony jest duży odsetek osób, które wyrzucają farmaceutyki do odpadów zmieszanych (57-60%) lub wyrzucają do kanalizacji (24-33%). W celu poprawy sytuacji w Polsce należało by umożliwić obywatelom zwrot wszystkich niewykorzystanych leków do wyznaczonych punktów zbiórki (np. apteki). W przypadku odpadów farmaceutycznych wytwarzanych w szpitalach, przychodniach, domach spokojnej starości, zakładach opieki społecznej oraz opieki instytucjonalnej najskuteczniejszą procedurą powinno być zbieranie własnych odpadów farmaceutycznych i przesyłanie ich bezpośrednio do zakładów utylizacji. Co więcej, zaleca się, aby rolnicy mogli zwracać niewykorzystane leki weterynaryjne podczas regularnych wizyt weterynaryjnych oraz aby weterynarze mieli możliwość zbierania i gospodarowania odpadami w sposób analogiczny jak placówki opieki zdrowotnej.
Aby edukować opinię publiczną i podnieść świadomość społeczną w zakresie problemów związanych ze składnikami aktywnymi zawartymi w farmaceutykach, w ramach projektu Clear Waters from Pharmaceuticals 2 (CWPharma2) przygotowano film edukacyjny.
PUBLIKACJA
Pharmaceuticals in the Baltic Sea Region – emissions, consumption and environmental risks
Więcej o projekcie:
„Czyste wody bez farmaceutyków”
„Czyste wody bez farmaceutyków 2”
Kontakt:
dr Aleksandra Bogusz
tel.: 22 375 06 38
e-mail: aleksandra.bogusz@ios.gov.pl
