Ustawienia

BIP Facebook Youtube
logo IOŚ-PIB
logo IOŚ-PIB
logo IOŚ-PIB

NOWO POJAWIAJĄCE SIĘ ZANIECZYSZCZENIA

4 lutego, 2020
Zdarza się, że substancje dostępne na rynku zaczynają być postrzegane jako szkodliwe zanieczyszczenia, mogące powodować ryzyko dla zdrowia ludzi i/lub środowiska. Substancje te są oznaczane w próbkach środowiskowych oraz tkankach ludzi i zwierząt, nie są ujęte w regulacjach prawnych, bądź objęte są nimi od niedawna. Stan wiedzy odnośnie ich właściwości, losu i zachowania w środowisku i/lub toksyczności jest niekompletny. Tego typu substancje określane są mianem nowo pojawiających się zanieczyszczeń (ang. emerging contaminats/ pollutants; EC).
Substancje zaliczane do nowo pojawiających się zanieczyszczeń mogą być składnikami środków zmniejszających palność wyrobów, rozpuszczalników, materiałów wybuchowych, środków pirotechnicznych, produktów gospodarstwa domowego (np. naczyń kuchennych, gdzie zastosowano nieprzywierające powłoki), wodoodpornej odzieży, ale również dodatków do farmaceutyków czy hormonów[1].  Wskutek wykrycia ich niebezpiecznych właściwości, takich jak potencjalne powodowanie podrażnienia oczu, skóry, zwiększania poziomu cholesterolu, zaburzeń pracy układu oddechowego, chorób serca, potencjalnego działania rakotwórczego, zaburzeń pracy i uszkodzenia narządów wewnętrznych, wykazywania niekorzystnego wpływu na rozrodczość, toksyczności dla płodu czy zaburzeń hormonalnych, część z nich objęta jest restrykcjami stosowania i regulacjami prawnymi.
Potencjalne zagrożenie jakie substancje EC ze sobą niosą wywołało żywe zainteresowanie i pilną potrzebę prowadzenia badań, projektów naukowych, inwentaryzacji i analiz zarówno w środowisku jak i organizmach żywych, na całym świecie, w tym w Polsce. W badania nad tymi substancjami włączyła się m.in. Unia Europejska, UNESCO, Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA) czy WWF:
Również w Polsce z każdym rokiem coraz więcej projektów, badań i artykułów jest poświęcanych tematyce nowo pojawiających się zanieczyszczeń. Przykłady artykułów i opracowań dotyczących substancji EC to m.in. PBDE i PFOS:
W związku z potrzebą pogłębiania wiedzy odnośnie występowania tych substancji w środowisku Polski i oceny potencjalnego zagrożenia, w Instytucie Ochrony Środowiska-Państwowym Instytucie Badawczym od trzech lat prowadzony jest projekt „Inwentaryzacja i ocena ryzyka dla wybranych nowo pojawiających się zanieczyszczeń, objętych lub planowanych do objęcia zapisami Konwencji Sztokholmskiej”. W pracy skupiono się przede wszystkim na wybranych polibromowanych eterach difenylowych (PBDE) oraz sulfonianach perfluorooktanu/kwasie perfluorooktanosulfonowym (PFOS), objętych postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych[2].

W ramach przeglądu informacji i dostępnej literatury przygotowano dwa artykuły na temat tych związków: Problem nowo pojawiających się zanieczyszczeń na przykładzie substancji perfluoroalkilowych, opublikowany w Przemyśle Chemicznym oraz Polybrominated Diphenyl Ethers as the Emerging Contaminants in the Polish Environment, opublikowany w Roczniku Ochrona Środowiska.

W drugim etapie prac pobrano próbki ścieków surowych, ścieków oczyszczonych oraz osadów ściekowych z 6 oczyszczalni ścieków. Pobrano również próbki gleb z okolicy zakładu odbioru i przetwarzania odpadów elektronicznych oraz próbki gleby przygotowanej w wyniku doświadczenia mikropoletkowego. Na podstawie uzyskanych wyników opracowano artykuł „Emerging contaminants in wastewater, sewage sludge and soil – PFOS and PBDEs screening inventory”, zgłoszony do czasopisma Science of the Total Environment. Z wykorzystaniem wyników badań i ogólnodostępnego programu EUSES [4] przeprowadzono analizę ryzyka dla PFOS i PBDE dla oczyszczalni ścieków, dla których uzyskano najwyższe wyniki oznaczeń. Nie stwierdzono ich szkodliwego działania na komponenty środowiska ani organizmy żywe, a więc nie stwierdzono narażenia środowiskowego na skutek działalności oczyszczalni.

Szerokie stosowanie nowo pojawiających się zanieczyszczeń, ich niebezpieczne właściwości oraz braki w danych wymuszają konieczność prowadzenia stałych badań i analiz, dla wypracowania możliwie skutecznych mechanizmów zapobiegania zagrożeniom dla zdrowia ludzi i środowiska.

 

 

[1] Emerging Contaminants and Federal Facility Contaminants of Concern
[2] Konwencja Sztokholmska w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, sporządzona w Sztokholmie 22.05.2001 r.
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1021 z dnia 20 czerwca 2019 r. dotyczące trwałych zanieczyszczeń organicznych 
[4] How to Use EUSES to Estimate Predicted Environmental Concentrations (PEC)