Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka – laboratorium natury, w którym od ponad trzech dekad prowadzimy obserwacje zmian zachodzących w środowisku
Czy wiesz, że w północno-wschodniej Polsce, w sercu jednego z najdzikszych i najczystszych obszarów kraju, działa stacja badawcza, która od lat dostarcza wiedzy o stanie środowiska w Polsce i Europie?
Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska (KMŚ) Puszcza Borecka to wyjątkowe miejsce, gdzie nauka spotyka się z naturą. To tutaj, z dala od miejskiego zgiełku i przemysłu, prowadzone są systematyczne obserwacje i pomiary kluczowych elementów przyrody – od powietrza, przez wodę, aż po glebę i roślinność.
Stacja KMŚ Puszcza Borecka działa w strukturach Zakładu Monitoringu Środowiska Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ-PIB),
Jej działalność stanowi jeden z filarów krajowego systemu badań środowiskowych i jest częścią międzynarodowej sieci naukowej monitorującej stan planety.
Gdzie się znajduje?
Stacja KMŚ Puszcza Borecka położona jest w województwie warmińsko-mazurskim, na zachodnim skraju malowniczej Puszczy Boreckiej – jednego z ostatnich dużych kompleksów leśnych w Polsce o charakterze pierwotnym.
To obszar Mazur Garbatych – regionu pagórkowatego, o niezwykle czystym powietrzu, naturalnych jeziorach i dziewiczych lasach.
Bliskość natury to nie przypadek – Stacja znajduje się w sercu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, na terenie:
- obszaru specjalnej ochrony ptaków Puszcza Borecka (PLB280006),
- specjalnego obszaru ochrony siedlisk Puszcza Borecka (PLH280016).
Oddalenie od zabudowań (15 km od najbliższej miejscowości, 5 km od wsi) gwarantuje, że wyniki pomiarów ekspertów z IOŚ-PIB nie są zakłócane przez działalność człowieka. Dzięki temu Stacja Puszcza Borecka jest jedną ze stacji tła regionalnego w Polsce.
Misja i cel działania
Głównym celem funkcjonowania Stacji KMŚ Puszcza Borecka jest kompleksowa obserwacja i diagnoza stanu środowiska przyrodniczego – w ujęciu zarówno lokalnym, jak i międzynarodowym.
Badania prowadzone na Stacji pomagają zrozumieć, jak zmienia się klimat, jakie są źródła zanieczyszczeń oraz jak poszczególne komponenty środowiska wpływają na siebie nawzajem.
To nie tylko monitorowanie bieżącej sytuacji, ale również prognozowanie zmian, które mogą wystąpić w przyszłości – zwłaszcza w kontekście zmian klimatu i napływów transgranicznych zanieczyszczeń powietrza.
Co badamy?
Każdego roku, w ramach różnych programów badawczych realizowanych , przede wszystkim przez Stację i współpracujące z nią Laboratorium Fizykochemiczne IOŚ-PIB oraz inne laboratoria, analizowanych jest ponad 300 parametrów środowiskowych w kilkudziesięciu punktach pomiarowych rozmieszczonych na obszarze kilkunastu powierzchni badawczych.
Wśród najważniejszych kierunków badań znajdują się:
Klimat i powietrze
- pomiary meteorologiczne i klimatyczne,
- analiza jakości powietrza – m.in. pomiary stężenia ozonu, tlenków azotu, dwutlenku siarki i pyłów,
- badanie depozycji zanieczyszczeń,
- analiza chemizmu opadów atmosferycznych na otwartej przestrzeni i w lesie.
Wody i gleby
- ocena jakości wód powierzchniowych i podziemnych,
- analiza chemizmu roztworów glebowych,
- badanie gleb pod kątem zakwaszenia, zawartości metali ciężkich i zmian biologicznych,
- monitorowanie procesów eutrofizacji jezior i rzek.
Przyroda i ekosystemy
- obserwacja struktury i dynamiki roślinności,
- ocena zdrowotności drzewostanów,
- badania mchów i porostów jako bioindykatorów,
- monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia,
- analiza dopływu zanieczyszczeń z opadem organicznym.
Poza programami monitoringowymi, prowadzonych jest szereg analiz w ramach programów analitycznych, jak wpływ zmian użytkowania i zagospodarowania terenu (w tym w oparciu o analizę zdjęć lotniczych i satelitarnych), czy ocena zależności pomiędzy elementami środowiska z wykorzystaniem metod numerycznych i modeli matematycznych.
Badania na światowym poziomie
Stacja Puszcza Borecka należy do najbardziej zaawansowanych jednostek badawczych w Polsce.
Wszystkie pomiary i analizy prowadzone są zgodnie z międzynarodowymi standardami jakości, z część z nich uzyskała akredytację Polskiego Centrum Akredytacji (Certyfikat Stacji AB 337 i Laboratorium AB 336), potwierdzającą wdrożenie systemu zarządzania zgodnego z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2018-02.
Wszystkie prace na Stacji prowadzone są z zachowaniem rzetelności poboru prób i odpowiednią jakością prowadzenia pomiarów oraz wykonywania analiz, co ma istotne znaczenie przy dostarczaniu dla decydentów i naukowców wiarygodnych i zweryfikowanych wyników, stanowiąc tym samym ważne źródło danych dla krajowych oraz europejskich systemów raportowania środowiskowego.
Współpraca międzynarodowa
Stacja KMŚ Puszcza Borecka od wielu lat współpracuje z licznymi instytucjami naukowymi i organizacjami na całym świecie.
Ze względu na swoją lokalizację, dużą reprezentatywność przestrzenną, długi ciąg pomiarowy, niski stopień antropopresji oraz wysoką jakość uzyskiwanych wyników, Stacja KMŚ Puszcza Borecka funkcjonuje jako element następujących międzynarodowych programów badawczych, co wpisuje się w ramy założeń polityki naukowej i naukowo-technicznej uwzględniającej kierunki rozwoju kraju i integracji z Unią Europejską:
- EMEP – European Monitoring and Evaluation Programme – Wspólny program monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości,
- GAW/WMO (Global Atmosphere Watch/World Meteorological Ogranization) – Globalny Program Obserwacji Atmosfery Światowej Organizacji Meteorologicznej,
- EIONET – Europejska Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska (EEA),
- ICP IM – Międzynarodowy Program Zintegrowanego Monitoringu Skutków Zanieczyszczeń na Ekosystemy,
- MONET-Europe – europejski program badań nad trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi,
- PESPAT – Pan-European Study of Pesticides Atmospheric Transport,
- globalny projekt dot. pomiarów pasywnych rtęci, koordynowany przez Environment and Climate Change Canada.
Współpracujemy z najlepszymi
Stacja KMŚ Puszcza Borecka współpracuje w trybie ciągłym z wieloma krajowymi i międzynarodowymi instytucjami, wykorzystującymi potencjał badawczy Stacji.
Nasze dane trafiają do światowych centrów naukowych i badawczych, takich jak:
- Chemiczne Centrum Koordynacyjne EMEP w Norweskim Instytucie Badań Powietrza (NILU),
- Światowe Centrum Gazów Cieplarnianych (WDCGG, Japonia),
- Światowe Centrum Chemizmu Opadów (WDCPC, USA),
- Światowe Centrum Chemizmu Aerozoli (WDCA, Włochy),
- Europejska Agencja Środowiska (EEA, Dania),
- Centrum Międzynarodowego Programu Współpracy w dziedzinie Monitoringu Zintegrowanego (ICP IM) w Szwedzkim Uniwersytecie Rolniczym (SLU),
- Centrum Doskonałości UE RECETOX (Czechy).
Element krajowego systemu monitoringu
Stacja Puszcza Borecka jest integralną częścią krajowych sieci badawczych:
- Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska,
- Regionalnej Sieci Jakości Powietrza woj. warmińsko-mazurskiego, koordynowanej przez Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska GIOŚ,
- Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP), z Centrum zlokalizowanym na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, jako jedno z zadań podsystemu Monitoringu Przyrody w Programie PMŚ.
Dzięki temu dane ze Stacji są wykorzystywane w raportach krajowych, opracowaniach naukowych oraz w działaniach służących ochronie środowiska i zdrowia publicznego.