Ośrodek Badań Środowiskowych - Instytut Ochrony Środowiska

Ośrodek Badań Środowiskowych prowadzi badania oraz zapewnia naukowe i techniczne wsparcie dla krajowych strategii w odniesieniu do zobowiązań międzynarodowych i unijnych oraz uwarunkowań krajowych – w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, hałasu, zmian klimatu, ochrony i odnowy wód powierzchniowych i powierzchni ziemi oraz gospodarowaniem wodami.

W ramach Ośrodka działają następujące zakłady:

Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu
Zakład Monitoringu Środowiska
Zakład Badań Ekosystemów Wodnych
Zakład Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka
Zakład Badań Środowiskowych/Zintegrowane Laboratorium Badań Środowiskowych
Biblioteka i Wydawnictwo
Sekretariat Naukowy

ZAKRES DZIAŁALNOŚCI

Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu – kierownik: dr hab. inż. Joanna Strużewska

Zakład prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i wdrożeniowe oraz upowszechnia ich wyniki w szerokim zakresie zagadnień związanych z modelowaniem numerycznym procesów atmosferycznych z uwzględnieniem jakości powietrza i klimatu, w tym na potrzeby wsparcia krajowych strategii i zadań wynikających z przepisów krajowych, unijnych i porozumień międzynarodowych.

Do zadań Zakładu Modelowania Atmosfery i Klimatu należy:

realizacja modelowania procesów transportu i przemian chemicznych zanieczyszczeń w atmosferze, w tym na potrzeby operacyjnej prognozy i oceny jakości powietrza oraz informowania o przekroczeniach progów alarmowych stężeń zanieczyszczeń;
zapewnienie naukowego wsparcia dla krajowych strategii poprzez analizy i obliczenia scenariuszy zmian stanu zanieczyszczenia, oraz identyfikację udziału źródeł emisji (w tym źródeł naturalnych i transgranicznych) z wykorzystaniem modelowania numerycznego;
rozwijanie metod wyznaczania reprezentatywności stacji pomiarowych oraz wspieranie planowania sieci pomiarowej w oparciu o modelowanie jakości powietrza;
rozwijanie zastosowań pomiarów satelitarnych składu chemicznego atmosfery (w tym identyfikacja źródeł emisji);
rozwijanie metod asymilacji danych o jakości powietrza z naziemnych sieci monitoringowych i instrumentów satelitarnych;
wsparcie merytoryczne i dostarczenie informacji o wynikach modelowania jakości powietrza na potrzeby administracji krajowej i lokalnej, współpracy bilateralnej, organizacji międzynarodowych i Komisji Europejskiej oraz informowania społeczeństwa;
prowadzenie operacyjnej, ogólnoeuropejskiej prognozy jakości powietrza, jako składnika prognozy wiązkowej w ramach Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS);
wykorzystywanie danych z serwisu Copernicus w krajowej polityce jakości powietrza i ochrony klimatu (C3S);
rozwijanie autorskich, deterministycznych modeli jakości powietrza i metod bazujących na uczeniu maszynowym;
analizy i obliczenia scenariuszy klimatycznych zgodnie z ustaleniami Międzyrządowego Zespółu ds. Zmian Klimatu, z wykorzystaniem modelowania;
analizy i narzędzia wspierające identyfikację klimatycznych zjawisk ekstremalnych oraz zjawiska współwystępowania negatywnych zjawisk klimatycznych;
realizacja analiz wspierających badania klimatu obszarów miejskich;
wsparcie administracji poprzez czynny udział ekspertów Zakładu w grupach roboczych, programach i konwencjach międzynarodowych (np. LRTAP, FAIRMODE, Copernicus User Forum, komitety techniczne CEN, AQEG, ESA).

Zakład Monitoringu Środowiska – kierownik: dr inż. Krzysztof Skotak

Zakład prowadzi prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i usługowo-badawcze w zakresie stanu środowiska w ujęciu zintegrowanym oraz zajmuje się realizacją zadań wynikających z krajowych oraz międzynarodowych programów badawczych i pomiarowych. W Zakładzie w ramach Systemu Zarządzania zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC: 17025 funkcjonują komórki organizacyjne:

Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska (KMŚ) Puszcza Borecka
Laboratorium Akustyki Środowiska

Do zadań Zakładu w szczególności należy:

realizacja zadań, w tym pomiarów wynikających z krajowych oraz międzynarodowych programów badawczych i pomiarowych oraz sieci monitoringu i sieci naukowych, w szczególności w zakresie zanieczyszczeń atmosfery, zmiany klimatu oraz hałasu;
adaptacja, rozwój oraz testowanie nowych technik pomiarowych i metodyk badań stanu środowiska, w szczególności na Stacji KMŚ Puszcza Borecka;
wdrażanie i utrzymywanie systemu zapewnienia jakości w zakresie badań prowadzonych przez Stację KMŚ Puszcza Borecka oraz Laboratorium Akustyki Środowiska, wraz z ich dokumentowaniem zgodnie z ustalonymi procedurami;
identyfikacja i prognozowanie zagrożeń środowiska przyrodniczego z zastosowaniem różnego typu narzędzi numerycznych oraz modeli, w szczególności związanych z zanieczyszczeniem atmosfery, zmianą klimatu oraz hałasem;
rozwój narzędzi analitycznych i diagnostycznych służących analizie ryzyka i ocenie podatności związanych ze zmianą klimatu, zanieczyszczeniem powietrza oraz hałasem;
identyfikacja wpływu zmian klimatu na środowisko i zdrowie człowieka, w szczególności w zakresie oceny ryzyka klimatycznego, w tym monitoring i ocena skuteczności podejmowanych i planowanych działań adaptacyjnych na poziomie krajowym, regionalnym i samorządowym;
wykonywanie ocen zintegrowanych z wykorzystaniem metod numerycznych, w tym wykonywanie analiz i obliczeń scenariuszy zmian zagrożeń środowiskowych w powiązaniu z oceną skutków i kosztów oraz korzyści dla środowiska i zdrowia człowieka, w szczególności w zakresie jakości powietrza, hałasu oraz zmiany klimatu;
opracowywanie materiałów metodycznych (m.in. wytycznych, wskazówek, zaleceń, procedur i metodyk badań) na potrzeby ocen jakości powietrza, hałasu oraz adaptacji do zmiany klimatu, w tym wdrażania i stosowania systemu zapewnienia jakości oraz prowadzenie szkoleń w tym zakresie;
zapewnienie merytorycznego wsparcia dla organów administracji państwowej i samorządowej w zakresie opracowywania koncepcji, zasad oraz założeń do organizacji i funkcjonowania systemów monitoringu środowiska, w szczególności jakości powietrza i hałasu;
zapewnienie merytorycznego wsparcia oraz doradztwa dla administracji rządowej i samorządowej w prowadzeniu ocen i monitoringu jakości powietrza oraz hałasu;
zapewnienie merytorycznego wsparcia przy opracowywaniu dokumentów strategicznych i aktów prawnych związanych z ochroną środowiska, w szczególności w zakresie jakości powietrza, hałasu oraz zmiany klimatu;
przygotowywanie raportów, opracowań i ekspertyz dotyczących jakości powietrza atmosferycznego, zmiany klimatu i hałasu dla organów administracji rządowej i samorządowej oraz organizacji i porozumień międzynarodowych, w szczególności dlaŚwiatowej Organizacji Zdrowia, Europejskiej Agencji Środowiska, Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu;
prowadzenie działalności edukacyjnej i szkoleniowej w zakresie badań środowiska w ujęciu zintegrowanym;
zapewnienie wsparcia eksperckiego w krajowych i międzynarodowych grupach roboczych;
uczestnictwo w Komitecie Technicznym KT115 ds. Hałasu w Środowisku.

Zakład Badań Ekosystemów Wodnych – kierownik: dr hab. inż. Agnieszka Kolada, Prof. IOŚ-PIB

Zakład prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i usługowo-badawcze oraz upowszechnia ich wyniki w szerokim zakresie zagadnień związanych z ekologią, ochroną i odnową powierzchniowych wód śródlądowych, w tym w szczególności do zakresu zadań Zakładu Badań Ekosystemów Wodnych należy:

prowadzenie działalności naukowo-badawczej w zakresie rozwoju i walidacji metod oceny i monitoringu wód śródlądowych oraz racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi;
prowadzenie prac badawczych nakierowanych na analizę i ocenę przyczyn i skutków zanieczyszczenia i eutrofizacji wód, w tym analiza zmian biotycznych i abiotycznych parametrów jakości środowiska wodnego;
opracowywanie metod, standardów i wytycznych do oceny stanu oraz ochrony wód powierzchniowych;
zapewnienie merytorycznego wsparcia dla organów administracji publicznej w zakresie opracowywania koncepcji, zasad oraz założeń do organizacji systemu monitoringu wód śródlądowych;
prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie stanu wód śródlądowych, w tym szkoleń dotyczących stosowania nowych narzędzi metodycznych do monitoringu wód powierzchniowych;
przygotowywanie raportów i opracowań dotyczących stanu środowiska wodnego dla organów administracji krajowej i lokalnej oraz organizacji międzynarodowych i dla potrzeb informowania społeczeństwa;
zapewnienie merytorycznego wsparcia administracji publicznej przy opracowywaniu dokumentów strategicznych i aktów prawnych związanych z jakością wód.

Zakład Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka – kierownik: prof. dr hab. inż. Barbara Gworek

Zakład Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka prowadzi interdyscyplinarne badania procesów i skutków degradacji środowiska wraz z oceną ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, zajmuje się rozwojem metod remediacji środowiska glebowego i wodnego oraz wspieraniem administracji publicznej zgodnie z zapisami krajowymi i unijnymi w zakresie wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i nawozów, w tym w szczególności do zadań Zakładu Chemii Środowiska i Ocen Ryzyka należy:

prowadzenie badań naukowych, prac rozwojowych i usługowo-badawczych oraz upowszechnianie wyników prowadzonych badań i prac rozwojowych ukierunkowanych na:

ocenę mobilności ksenobiotyków w środowisku, ze szczególnym uwzględnieniem związków organicznych, (w szczególności farmaceutyków, parabenów, PCBS, WWA, dioksyn, furanów) oraz pierwiastków śladowych, w tym Hg, Cd , Pb,
ocenę ryzyka środowiskowego i zdrowotnego pochodzącego od substancji specjalnie wytwarzanych jak i produktów ubocznych z procesów technologicznych wprowadzanych do środowiska z działalności przemysłowej i rolniczej,
ocenę skutków uwolnień substancji chemicznych z odpadów do środowiska – ocena ryzyka środowiskowego i zdrowotnego,
inaktywację zanieczyszczeń organicznych (m.in. pestycydów, farmaceutyków) oraz metali ciężkich w podstawowych elementach środowiska, ściekach i osadach ściekowych;
rozwój metod biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych remediacji środowiska glebowego i wodnego,
analizę cyklu życia (LCA) w ocenie produktów, technologii, systemów gospodarki odpadami oraz wyznaczaniu śladu węglowego,
opracowywanie strategii zagospodarowywania odpadów jako źródła surowców i energii odnawialnej,
opracowywanie koncepcji przyrodniczego użytkowania odpadów,
ocenę ryzyka środowiskowego i zdrowotnego na potrzeby opracowania planów remediacji,
ocenę ryzyka ekologicznego obszarów narażonych na oddziaływanie zanieczyszczeń,
dobór najlepszej techniki/technologii remediacji gleb/gruntów zdegradowanych oraz oczyszczania wód,
rozwój niskoemisyjnych technologii zagospodarowania odpadów do produktów o wartości dodanej,
rozwój metod obliczania śladu węglowego, wodnego wraz z Analizą Cyklu Życia (LCA) produktów, technologii, organizacji oraz systemów gospodarki,
ocena sposobu użytkowania gleb na sekwestrację węgla w glebie, ograniczenia emisji CO2 i łagodzenia zmian klimatu,
opracowanie metod intensyfikacji procesu dekarbonizacji dla sektora rolniczego;

2. prognozowanie zagrożeń i ocena kierunków zmian w środowisku;
3. opracowywanie raportów początkowych o stanie zanieczyszczenia gleby, ziemi i wód gruntowych substancjami powodujących ryzyko wynikających z wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r., w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dz. Urz. UE z 2010 r. seria L 334/17);
4. opracowywanie ocen, raportów i uwag w procesie dopuszczania środka ochrony roślin do obrotu (zgodnie z zasadami określonymi w ustawie
z dnia 8 marca 2013 r., o środkach ochrony roślin (Dz. U. z 2024 r. poz. 630 ze zm.) w zakresie:

właściwości fizycznych, chemicznych i technicznych , w tym jego substancji czynnej,
oddziaływania środka ochrony roślin na zdrowie człowieka i zwierząt wynikające
ze stosowania środka ochrony roślin (toksykologia),
oddziaływania środka ochrony roślin na zdrowie człowieka i zwierząt wynikające z pozostałości środka ochrony roślin w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni,
oddziaływania środka ochrony roślin na zwalczane kręgowce, w przypadku gdy środek ochrony roślin jest przeznaczony do zwalczania tych zwierząt,
losu i zachowania środka ochrony roślin w środowisku,
oddziaływania środka ochrony roślin na organizmy niebędące celem jego zastosowania
(ekotoksykologia),
skuteczności działania środka ochrony roślin, z uwzględnieniem niekorzystnego działania na rośliny i produkty roślinne;

5. wydawanie opinii – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r., w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu w zakresie oddziaływania na środowisko nawozu organicznego i organiczno – mineralnego lub organicznego i organiczno-mineralnego, środka wspomagającego uprawę roślin/ poprawiającego właściwości gleby wytworzonego z surowców będących odpadami lub ubocznymi produktami zwierzęcymi lub z produktów uzyskanych z odpadów lub ubocznych produktów zwierzęcych albo zawierającego w swoim składzie odpady lub uboczne produkty zwierzęce lub produkty uzyskane z odpadów lub ubocznych produktów zwierzęcych, a także nawozu lub środka wspomagającego uprawę roślin/ poprawiającego właściwości gleby, w których składzie chemicznym występuje substancja dotychczas nieznana lub nie stosowana w rolnictwie.

Zakład Badań Środowiskowych/Zintegrowane Laboratorium Badań Środowiskowych – kierownik: dr Aleksandra Bogusz

Zakład prowadzi interdyscyplinarne badania naukowe w zakresie oceny stanu środowiska oraz wpływu ksenobiotyków na jego komponenty. Zakres zadań obejmuje opracowywanie metod badawczych (chemicznych, fizycznych oraz biologicznych) w kierunku analiz wód, gleb i osadów, wraz z ich walidacją, a także interpretację wyników w kontekście wytycznych krajowych i międzynarodowych. W strukturze Zakładu Badań Środowiskowych/Zintegrowanego Laboratorium Badań Środowiskowych wchodzi:

Laboratorium Ekotoksykologii, certyfikowane w zakresie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej,
Laboratorium Fizykochemiczne, akredytowane w zakresie normy PN-EN ISO/IEC: 17025.

Laboratorium Ekotoksykologii – prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i usługowo-badawcze oraz upowszechnia ich wyniki w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego związanego z obecnością w środowisku substancji i preparatów chemicznych oraz zagrożeń mikrobiologicznych i parazytologicznych w środowisku, w tym, w szczególności do zadań Laboratorium Ekotoksykologii należy:

prowadzenie działalności naukowo-badawczej w zakresie ekotoksykologii, genotoksyczności i biodegradacji dla:

substancji i preparatów chemicznych celowo wytwarzanych przed ich dopuszczeniem do obrotu (np. środki ochrony roślin, biocydy, leki),
substancji i mieszanin uwalnianych do środowiska jako niepożądane produkty procesów technologicznych,
próbek środowiskowych wód powierzchniowych i podziemnych, odpadów, gruntów, osadów dennych itp.;

2. pełnienie funkcji jednostki badawczej zgodnie z ustawą z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. 2022 r. poz. 1816, ze zm.) oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 sierpnia 2021 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz.U. 2021 r. poz. 1422);

3. opracowywanie raportów z badań ekotoksyczności na potrzeby procedur rejestracji substancji i preparatów chemicznych w zakresie określonym przepisami szczególnymi dla poszczególnych grup produktowych, w szczególności środków ochrony roślin, farmaceutyków, produktów biobójczych;

4. opracowywanie ocen ryzyka środowiskowego wspomagających procesy zarządzania chemikaliami w środowisku;

5. wykonywanie badań fizykochemicznych i biologicznych nawozów organicznych i organiczno-mineralnych oraz organicznych i organiczno-mineralnych środków wspomagających uprawę roślin zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2008 r. Nr 119, poz. 765);

6. prowadzenie działalności eksperckiej i badawczej w zakresie określania zasięgu oddziaływania obiektów gospodarki komunalnej;

7. wykonywanie analiz mikrobiologicznych i fizyko-chemicznych wód i ścieków;

8. prowadzenie działalności eksperckiej i badawczej w zakresie bezpieczeństwa produktów kosmetycznych.

Laboratorium Fizykochemiczne prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i usługowo-badawcze w zakresie analizy próbek środowiskowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich charakterystyki fizykochemicznej. Do zadań Laboratorium Fizykochemicznego w szczególności należy:

prowadzenie działalności naukowo-badawczej w zakresie oznaczania związków organicznych i nieorganicznych w różnych matrycach środowiskowych;
wykonywanie analiz próbek środowiskowych (w tym poboru) w zakresie związków organicznych i nieorganicznych oraz badania właściwości fizykochemicznych dla innych jednostek Instytutu oraz zleceniodawców zewnętrznych;
ścisła współpraca z Zakładem Monitoringu Środowiska oraz realizacja zadań wynikających ze współpracy z krajowymi oraz międzynarodowymi laboratoriami związanymi z sieciami monitoringu do których włączona jest Stacji Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka;
opracowywanie materiałów metodycznych (w tym wytycznych, zaleceń, wskazówek) dla analiz jakości powietrza oraz wody;
prowadzenie prac metodycznych w zakresie opracowywania i wdrażania nowych metod badawczych;
opracowywanie i wdrażanie nowych metod badawczych;
wdrażanie i utrzymywanie systemów zapewnienia jakości w zakresie badań oraz ich dokumentowanie zgodnie z ustalonymi procedurami;
prowadzenie szkoleń, konsultacji, doradztwa w sprawach wynikających z zakresu działania zakładu;
rozwój technik i metod analitycznych stosowanych do charakterystyki fizykochemicznej próbek dostarczanych do Laboratorium;
opracowywanie materiałów metodycznych (w tym wytycznych, wskazówek, zaleceń, procedur i metodyk badań) dla metod stosowanych do analiz próbek środowiskowych, zasad wykonywania analiz chemicznych oraz systemu zapewnienia jakości wyników, prowadzenie szkoleń.

Sekretariat Naukowy koordynuje działania związane z prowadzeniem badań, organizacją wydarzeń naukowych oraz współpracą z instytucjami zewnętrznymi. W szczególności do jego zadań należy:

koordynowanie i przygotowywanie szczegółowych planów prac realizowanych w ramach działalności statutowej finansowanej z subwencji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz prac realizowanych na zlecenie jednostek resortowych, a także ze środków własnych Instytutu;
organizowanie odbioru prac realizowanych w ramach działalności statutowej finansowanej z subwencji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i prac własnych Instytutu;
koordynacja składania propozycji wspólnych projektów badawczych;
przygotowywanie we współpracy z zainteresowanymi zakładami wniosków do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o finansowanie utrzymania specjalnych urządzeń badawczych, specjalnych programów badawczych i sieci naukowych;
przygotowywanie na podstawie danych pozyskanych od kierownika projektu raportu rocznego do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z wydatkowania środków otrzymanych na utrzymanie Specjalnego Urządzenia Badawczego;
sporządzanie rocznych sprawozdań z działalności IOŚ-PIB;
przygotowywanie projektów wykazu kierunkowych planów tematycznych badań naukowych i prac rozwojowych na dany rok;
przygotowywanie projektów perspektywicznych kierunków działalności naukowej, rozwojowej i wdrożeniowej na dany rok;
koordynacja i nadzór nad wprowadzaniem danych do Zintegrowanego Sytemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym POL-on;
kontrolowanie i administrowanie danymi w bazie Polskiej Bibliografii Naukowej;
prowadzenie spraw związanych z obsługą funkcjonowania Rady Naukowej IOŚ-PIB, w tym przygotowywanie projektów uchwał;
organizowanie wyborów do Rady Naukowej IOŚ-PIB;
wsparcie organizacyjne Rady Naukowej Instytutu w zakresie czynności administracyjnych związanych z prowadzeniem przewodów doktorskich i habilitacyjnych.

Biblioteka i Wydawnictwo – kierownik: dr inż. Syliwa Łaba

Biblioteka i Wydawnictwo opracowuje i wydaje naukowe wydawnictwa zwarte w IOŚ-PIB i periodyki: Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych (Environmental Protection and Natural Resources) oraz gromadzi i uzupełnia zbiory biblioteczne Instytutu zgodnie z ustalonym zakresem tematycznym, w tym w szczególności do zadań Biblioteki i Wydawnictwa należy:

w zakresie czynności wydawniczych: szczegółowa oferta znajduje się pod adresem: ios.edu.pl/dzialalnosc-wydawnicza/

w zakresie czynności bibliotecznych:

gromadzenie i przechowywanie w zbiorach biblioteki książek i czasopism naukowych;
wsparcie pracowników Instytutu w analizach bibliometrycznych;
szkolenia pracowników Instytutu dotyczące metod i narzędzi bibliometrycznych;
prowadzenie katalogu komputerowego gromadzonych książek i czasopism naukowych;
udostępnianie zbiorów i udzielanie informacji o zbiorach, f) udostępnianie baz czasopism elektronicznych, g) współpraca z innymi bibliotekami;
prenumerata czasopism;
przygotowywanie rocznego sprawozdania finansowego w podziale poniesionych przez Instytut kosztów na dostęp do baz czasopism elektronicznych, prenumerowanych online czasopism zagranicznych i czasopism polskich oraz zakupu książek do zbiorów bibliotecznych z dotacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.